چند نکته درباره مذاکره

۱) آیا میان نگاه راهبردی رهبر انقلاب به برآیند مذاکره با آمریکا، و اجازه مذاکره غیرمستقیم در عمان (به درخواست و مشورت دولت) تناقضی وجود دارد؟ قطعا نه. پس از اظهارات دوشنبه شب ترامپ، آقای عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان عنوان کرد: «ايران و آمريكا، روز شنبه در عمان برای گفت‌وگوهای غیرمستقیم در سطح بالا دیدار خواهند کرد. این به همان اندازه که یک فرصت است، یک آزمون نيز هست. توپ در زمین آمریکاست». آقای عراقچی همچنین گفت: ما مذاکرات غیرمستقیم را انتخاب کرده‌ایم. دلیل این انتخاب این است که مذاکراتی که آنها به‌ وسیله فشار و تهدید نکات خود را تحمیل کنند، در واقع دیکته کردن است و ما به این شیوه اعتقادی نداریم. مذاکره غیرمستقیم می‌تواند تضمین‌کننده یک گفت‌وگوی واقعی و مؤثر باشد.

۲) رهبر انقلاب، ماه گذشته (۱۲ اسفند) درباره مذاکره تاکید کردند: «من می‌خواهم عرض بکنم اگر هدف از مذاکره رفع تحریم است، مذاکره‌ با این دولت آمریکا رفع تحریم نخواهد کرد؛ یعنی تحریم‌ها را برنمی‌دارد، [بلکه] گره تحریم‌ها را کورتر خواهد کرد. مذاکره‌ با این دولت، فشار را افزایش خواهد داد. من چند روز قبل از این در صحبت مسئولین هم گفتم. مطالب جدیدی را مطرح می‌کنند، توقّعات جدیدی را مطرح می‌کنند، مطالبات زیاده‌ خواهانه‌ جدیدی را مطرح می‌کنند؛ مشکل بیش از آنچه امروز هست خواهد بود. بنابراین، مذاکره هیچ مشکلی را حل نمی‌کند، هیچ گرهی را باز نمی‌کند».

۳) آیا این نگاه راهبردی و مستظهر به تجارب فراوان معاصر، در تعارض با مجوز مذاکره مستقیم است؟ خیر! رویکرد رهبری در جامعه اسلامی، رویکرد هدایت است، نه خودکامگی. پیامبر اسلام (ص) در موضوع جنگ اُحد، معتقد به ماندن در مدینه و مقابله با سپاه مشرکان از آنجا بودند؛ اما در عین حال مشورت کردند و وقتی تلقی برخی اصحاب این شد که بیرون شهر با سپاه دشمن مواجه شوند، پیامبر (ص) با وجود مخالفت، پذیرفتند.

۴) در موضوع مذاکره نیز باید میان راهبرد و تاکتیک‌ها، و همچنین خاستگاه و خروجی تفاوت قائل شد. از مذاکره صلح حدیبیه تا مذاکره حکمیت و مذاکرات امام حسن‌(ع)، عنوان همه‌شان مذاکره و با جواز ولی خداست. اما با نتایج کاملا متفاوت. میدان دادن به اصحاب در مشورت و اقدام و عمل، مایه رشد جامعه است. اما نوع برخورد خواص و مسئولان و صاحبان نفوذ با اراده و جمع‌بندی رهبری جامعه نیز نقش اساسی در پیشرفت و موفقیت یا عقبگرد و ناکامی دارد.

۵) در دو آیه متفاوت قرآن حکیم دقت کنیم. به رنج و زحمت افتادن در صورت نافرمانی، سنت قطعی الهی است. چنان که در سوره حجرات، پس از آنکه مؤمنان را از بالا بردن صدای خود در مقابل صدای پیامبر (ص) برحذر داشت، فرمود: «وَاعْلَمُوا أَنَّ فيکُمْ رَسُولَ اللهِ لَوْ يُطيعُکُمْ في‏ کَثيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ… بدانید که میان شما پیامبر خداست، اگر در بسیاری از امور از شما پیروی و اطاعت کند، همانا به رنج و هلاک می‌افتید».

۶) آیه دوم، مربوط به سوره فتح است؛ هنگامی که مؤمنان، رهسپار مراسم حج بودند و از سوی مشرکان محاصره و حتی تهدید شدند و حال آن که ماه‌های حرام بود و بدون ساز و برگ نظامی، عزیمت کرده بودند. هنگامی که مؤمنان، بیعت رضوان را با پیامبر خدا (ص) به جا آوردند (که تا پای جان بایستند و اطاعت کنند)، بشارت بزرگ الهی نازل شد و خبر از فتح بزرگ در آینده داد، با وجود اینکه شرایط تهدید حاکم بود:

«لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا. وَمَغَانِمَ كَثِيرَةً يَأْخُذُونَهَا وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا. همانا خداوند از مؤمنان راضى شد، آنگاه كه (در حديبيّه) زير آن درخت با تو بيعت كردند، پس خداوند آنچه را در دل‌هايشان (از ايمان و صداقت) بود، دانست، بنابراين آرامش را بر آنان نازل كرد و پيروزى نزديكى را پاداش آنان قرار داد و غنیمت‌های فراوانی است که آن را به دست می‌آورند؛ و خدا همواره توانای شکست‌ناپذیر و حکیم است».

۷) مذاکره با آمریکا به ویژه ترامپ، امر سهل و ممتنعی است. سهل است، به سادگی چیدن یک میزُ چنان که در کاخ سفید برای زلنسکی انجام دادند، یا عربستان با قبول واگذاری امتیاز ۶۵۰ میلیارد دلاری، توانست میزبان مذاکره (بی‌سرانجام) آمریکا و روسیه باشد. اما ممتنع هم هست، چنان که سفر زلنسکی به واشنگتن برای امضای توافق واگذاری نیمی از معادن اوکراین نشان داد. ترامپ و معاونش به همین راضی نشدند و به توهین و تحقیر پرداختند و در حالی که سالن کناری، آماده امضای توافق بود، همه چیز به هم خورد. ترامپ فقط با اوکراین این‌گونه مذاکره و معامله نکرد، بلکه با اروپا نیز همین رفتار را دارد؛ چنان که گفت: «ما تعرفه سنگینی بر اروپا وضع کردیم. حالا می‌خواهند #مذاکره کنند، اما تا وقتی سالانه مبلغ زیادی به ما پرداخت نکنند، مذاکره‌ای در کار

نخواهد بود»!

۸) حال و هوا، ظرفیت، برنامه و کارنامه دولت آقای پزشکیان (و حامی‌نمایانی که نقش بدهکار‌کننده را در مقابل آمریکا ایفا می‌کنند)، نیازی به شرح و توضیح ندارد. و نیز میزان پالس‌های منفعلانه‌ای که ظرف شش- هفت ماه گذشته به غلط ارسال می‌شد و طرف یاغی آمریکایی را جری‌تر می‌کرد. نقش منحصر به فردی که رهبر حکیم انقلاب در این میان، ظرف سه ماه گذشته ایفا کردند، ایجاد توازن و تولید قدرت بوده است. تا جایی که امروز، همان ترامپ تحقیر‌کننده اوکراین و اروپا در موضوع مذاکره، از اینکه می‌تواند ولو به شکل مذاکره غیرمستقیم و با میزبانی دولت عمان با ایران مذاکره کند، ابراز ذوق‌زدگی می‌کند و می‌گوید اگر توافق حاصل شود، فوق‌العاده خواهد بود! ترامپ البته همچنان به اقتضای طبیعتش، با زبان تهدید سخن می‌گوید اما پاسخ تهدیدش را در پاسخ نامه‌اش دریافت کرده و بهتر از هرکس می‌داند در موقعیتی نیست که بخواهد وارد درگیری بی‌سرانجام در خلیج‌فارس و تنگه هرمز و غرب آسیا شود.

۹) نگاه رهبر حکیم انقلاب به عایدی مذاکره روشن است. قطعا هیچ دولت آمریکا حاضر نمی‌شود سلاح و ابزار تحریم را کنار بگذارد. و اینُ نه تنها تصریح رهبری بلکه موضوع اثبات شده ظرف دهه اخیر (بلکه از زمان توافقات الجزایر و توافق ‌هاشمی با دولت بوش پدر و…) است. از نظر تاکتیکی، مذاکرات غیرمستقیم اگر از سوی وزارت خارجه درست مدیریت شود، می‌تواند به عنوان سرعت‌گیر در مقابل دشمن عمل کند. اما از نظر راهبردی، قطعا به لغو تضمین شده تحریم‌ها نخواهد انجامید. ترامپ در این میان به عنوان فردی متوهم و روانپریش، نه به توافقات دو طرفه و نه به تعهدات بین‌المللی هیچ پایبندی ندارد و بنابراین مذاکره و توافق با او (به معنای توافق معتبر و پایدار و برابر) سالبه به انتفای موضوع است؛ استثنای این قاعده، ایستادگی همه‌جانبه در میدان و واداشتن او به عقب‌نشینی

است.

محمد ایمانی